Aktualności

Problem rozpoznawalności osoby przedstawionej na wizerunku w ujęciu prawa polskiego i niemieckiego

Kwestia wizerunku i jego ochrony prawnej stała się z uwagi na szeroką obecnie dostępność do urządzeń utrwalających obraz szczególnie aktualna. W dobie dzisiejszej technologii, która umożliwia bezproblemowe rozpowszechnianie zdjęć i fotografii, wizerunek jako dobro osobiste podlega tym samym wyjątkowej ochronie.

Sądy w ostatnich latach wielokrotnie rozstrzygały spory w sprawach o prawa do wizerunku. Jedną z najczęstszych kwestii będących przedmiotem rozważań sądów był problem rozpoznawalności osoby przedstawionej na wizerunku, a tym samym rozstrzygnięcia czy do rozpowszechnienia wizerunku w ogóle doszło. Tym samym rozpoznawalność osoby przedstawionej na wizerunku stała się podstawowym kryterium udzielenia ochrony prawnej, o której mowa w art. 23 KC i art. 81 PrAut.

Podobnie jak w prawie polskim, prawo do wizerunku w Niemczech zaliczane jest do grupy tzw. allgemeine Persönlichkeitsrechte, czyli dóbr osobistych jednostki podlegających ochronie na gruncie § 823 BGB. Podstawę ochrony prawa do wizerunku stanowią przede wszystkim przepisy § 22 oraz § 23 niemieckiej ustawy o prawie autorskim (Kunsturhebergesetz). Pierwszy z nich stanowi o braku możliwości rozpowszechniania cudzego wizerunku bez zgody osoby na nim przedstawionej. § 23 ustanawia zaś wyjątki od tej zasady, zezwalając na rozpowszechnianie wizerunku osób mających znaczenie dla współczesnej historii, niezależnie od tego, czy udzieliły one na to zgody. 

Tak jak w prawie polskim, tak i na gruncie prawa niemieckiego, kwestia rozpoznawalności osoby przedstawionej na wizerunku jest przedmiotem rozważań zarówno w doktrynie jak i w orzecznictwie. Analizując stanowiska sądów niemieckich i polskich, zauważalne są zarówno podobieństwa, jak i różnice w ujęciu kwestii rozpoznawalności.

Pojęcie wizerunku

Osoba uprawniona do wizerunku w świetle polskiej ustawy o prawie autorskim musi przede wszystkim wykazać, że rozpowszechniany jest rzeczywiście jej wizerunek i że jest ona w nim rozpoznawalna. Kluczowe wydaje się być wyjaśnienie, co należy rozumieć pod pojęciem wizerunku. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyr. z 15.10.2009 r. (I CSK 72/09, OSNC 2010, Nr A, poz. 29) stwierdził: "[...] wprawdzie nie ma w doktrynie prawa jednolitego rozumienia pojęcia wizerunku, ale przeważa stanowisko, w którym na czoło wybijają się dostrzegalne, fizyczne cechy człowieka, tworzące jego wygląd i pozwalające na identyfikację osoby wśród ludzi jako obraz fizyczny, portret, rozpoznawalną podobiznę".

Prawo niemieckie rozróżnia  natomiast dwa pojęcia: „Bild” oraz „Bildnis”. Mówiąc o prawie do wizerunku posługujemy się pojęciem „Bildnis”, który w myśl § 22 definiowany jest jako rozpoznawalne przedstawienie wyglądu zewnętrznego danej osoby (Ein Bildnis im Sinne von § 22 KUG ist die erkennbare Wiedergabe des äußeren Erscheinungsbildes einer Person). 

Problem rozpoznawalności

W celu uznania daną osobę za rozpoznawalną na gruncie prawa polskiego, konieczna jest jej obiektywna identyfikacja możliwa nie tylko dla samego zainteresowanego, lecz także dla osób postronnych, nawet dla osób mu najbliższych. W tym jednak przypadku należałoby poddać ich prawdomówność rzetelnej ocenie. Aczkolwiek w orzecznictwie zdaje się przeważać stanowisko przedstawiające bardziej uniwersalną rozpoznawalność, nieograniczającą się do kręgu osób najbliższych. Nie wystarczy też rozpoznanie przez osoby, które zostały poinformowane przez przedstawioną na zdjęciu osobę, że to o nią chodzi albo wiedzą o niej coś, czego nie wiedzą osoby postronne, a co przesądza o możliwości identyfikacji. Niemieckie orzecznictwo z kolei nie wymaga rozpoznania osoby przedstawionej na wizerunku przez osoby trzecie, za wystarczającą jest bowiem uznawana identyfikacja przez mniejszy lub większy krąg znajomych. Można więc mówić o tzw. hipotetycznej rozpoznawalności jako dostateczny warunek do udzielenia ochrony osobie uprawnionej do wizerunku.

Elementem składowym pojęcia „wizerunek” w prawie niemieckim jest zgodnie z definicją rozpoznawalność osoby na nim przedstawionej.  Na rozpoznawalność danej osoby składają się w głównej mierze rysy twarzy umożliwiające identyfikację, co nie wyklucza możliwości ustalenia tożsamości także na podstawie innych elementów jak, np. informacje zamieszczone pod zdjęciem (np. wskazanie pełnionej przez osobę funkcji), informacje zawarte w tekście obok zdjęcia, czy inne zdjęcia znajdujące się obok oddające kontekst danej sytuacji. Dla polskich sądów nieakceptowalne jest natomiast ustalenie tożsamości danej osoby na podstawie elementów umożliwiających jedynie tzw. ”pośrednią identyfikację”- to jest elementów towarzyszących takiemu wizerunkowi.

Jest to stanowisko rygorystyczne, aczkolwiek co raz częściej dostrzegalne w orzeczeniach sądowych. Ważną rolę w identyfikacji może natomiast odegrać charakterystyczna fryzura, kształt głowy, zarost, a także strój, charakteryzacja, sposób poruszania. (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 20 maja 2004 r. II CK 330/03). W podobny sposób rozstrzygają to zagadnienie sądy niemieckie (np. Landgericht Frankfurt am Main, wyrok z dnia 19.01.2006,Az. 2/03 O 468/05). Są to bowiem cechy, znaki wyróżniające daną osobę, należące tylko do niej.

Oznaki upływu czasu nie mają wpływu na uznanie osoby przedstawionej na zdjęciu za rozpoznawalną w polskim jak i niemieckim prawie, decydujący jest bowiem moment sporządzenia zdjęcia i forma uchwycenia osoby właśnie w tym momencie. Tym samym zmiana wyglądu nie stoi na przeszkodzie w orzeczeniu o możliwości identyfikacji danej osoby na zdjęciu.

Ciekawym zabiegiem stosowanym w obu krajach jest tzw. anonimizacja osoby przedstawionej na fotografii polegająca na zamaskowaniu jej rysów twarzy. Warunkiem koniecznym jest faktyczne uniemożliwienie obiektywnej identyfikacji rysów twarzy osoby. Maskowanie w postaci retuszu wyglądu może być natomiast uznane za nieudolne czy też pozorowane, jeżeli wskutek takich działań wciąż będzie możliwa obiektywna rozpoznawalność danej osoby (wyrok SN z dnia 24 stycznia 2008, I CSK 319/07)

Dynamiczne rozwijające się środki masowego przekazu naruszają obecnie wizerunek na różne sposoby i będą to czynić w przyszłości posługując się coraz to nowszymi sposobami. Problem rozpoznawalności tym samym pozostanie nadal aktualny i będzie przedmiotem dalszych rozważań sądów i doktryny.
W przypadku pytań związanych z naruszeniem praw do wizerunku zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią. 

Sabina Ociepa-Mendel
Joanna Walentynowicz