Aktualności

Jak sporządzić ważny testament?

Jak pokazuje doświadczenie, Polacy bardzo niechętnie podejmują działania związane z uregulowaniem spraw dotyczących dziedziczenia po nich samych.

Nawet jeśli u niektórych ze spadkodawców pojawia się świadomość, że warto byłoby uregulować istotne kwestie spadkowe jeszcze za życia, stosunkowo niewielu decyduje się na spisanie testamentu, pozostawiając sprawę losowi, co w wielu przypadkach nie jest rozwiązaniem słusznym. Historie skłóconych przez podział spadku spadkobierców znane są chyba w każdej rodzinie.

Zakładając, że spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu, dziedziczenie po nim będzie miało charakter dziedziczenia ustawowego, co zgodnie z art. 931 § 1 Kodeksu cywilnego (zwanego dalej KC) oznacza, że „w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku”. W przypadku braku zstępnych lub i małżonka zastosowanie mają dalsze zasady dziedziczenia ustawowego zgodnie z artykułami 931 i następne KC. Jeżeli taka forma dziedziczenia odpowiada samemu spadkodawcy, nie musi on spisywać testamentu na wypadek swojej śmierci. Natomiast jeśli chciałby dokonać modyfikacji w sposobie dziedziczenia, spisanie testamentu będzie konieczne.

Czy testament trzeba sporządzić przed notariuszem?
Nie ma takiej konieczności, jednak sporządzenie testamentu przed notariuszem powoduje, że to on dopilnuje, aby wszystkie rygory formalne wymaganych przez ustawę dla sporządzenia testamentu zostały dopełnione. Ponadto obok korzyści praktycznych, usługa ta nie jest droga. Zgodnie bowiem z § 8 pkt. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej za sporządzenie testamentu notariusz pobiera opłatę w kwocie 50 zł, a jeżeli testament zawiera zapis, polecenie lub pozbawienie uprawnionego prawa do zachowku opłata wynosi 150 zł.

Jakie wymogi należy spełnić, aby samodzielnie sporządzony testament był ważny?
Wymogi dotyczące spisania ważnego testamentu należy podzielić na te, które dotyczą osoby samego spadkodawcy oraz te, które dotyczą testamentu przez niego sporządzonego. Zgodnie z art. 944 KC „sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych”. 
Pełną zdolność do czynności prawnych posiada osoba fizyczna, która ukończyła 18 lat, a także kobieta, która po ukończeniu 16 lat, a przed ukończeniem 18 lat zawarła za zgodą sądu opiekuńczego związek małżeński. Nie posiadają pełnej zdolności prawnej osoby ubezwłasnowolnione częściowo lub całkowicie oraz osoba, dla której w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie ustanowiono doradcę tymczasowego na podstawie art. 549 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego. Ponadto z racji, że sporządzenie testamentu jest czynnością prawną o ściśle osobistym charakterze, testament nie może być sporządzony lub odwołany przez przedstawiciela.

Zgodnie z treścią art. 949 KC wystarczy, że spadkodawca napisze testament w całości pismem ręcznym, a następnie podpisze go i opatrzy datą. Brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Testament będzie jednak nieważny, jeżeli zgodnie z art. 945 § 1 KC został sporządzony:

1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2. pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

3. pod wpływem groźby.

Powyższy przepis podkreśla zasadę, że oprócz tego, iż testament musi zostać sporządzony samodzielnie, musi być bezwzględnie sporządzony w stanie pełnej świadomości, w której testator jest wolny od wpływu osób trzecich. Co istotne, na powyższe okoliczności spadkobiercy spadkodawcy będą mogli się powoływać w okresie trzech lat od dowiedzenia się o przyczynach nieważności, jednak przed upływem 10 lat od otwarcia spadku.

Inne formy sporządzenia testamentu
Jako trzecią, zwykłą formę, sporządzenia testamentu polski ustawodawca w art. 951 KC przewidział jeszcze możliwość sporządzenia tzw. testamentu alograficznego, który zostaje sporządzony przed właściwą osobą urzędową. Sporządzając testament alograficzny, spadkodawca ma obowiązek oświadczyć swoja wolę ustnie. Testamentu w takiej formie nie mogą zatem sporządzić osoby głuche lub nieme.

Zgodnie z art. 951. § 1 „spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego”. Oświadczenie złożone przez spadkodawcę zostaje spisane do protokołu, w którym podaje się datę jego sporządzenia, a który następnie zostaje mu odczytany w obecności dwóch świadków. Protokół zawierający ostatnia wolę spadkodawcy zostaje podpisany przez urzędnika, przed którym złożono oświadczenie, spadkodawcę oraz świadków. A jeżeli spadkodawca nie może złożyć podpisu w protokole, należy w nim zaznaczyć przyczynę braku podpisu.

Testament notarialny
Spadkodawca może sporządzić również testament w formie aktu notarialnego (art. 950 KC). Testament w tej formie może być sporządzony przez osoby głuche, nieme, niewidome, nieumiejące czytać i pisać lub kalekie. W tym ostatnim przypadku własnoręczny podpis zostaje zastąpiony tuszowym odciskiem palca spadkodawcy.

Czy warto sporządzić testament?
Tak, jeśli spadkodawcy zależy na uregulowaniu stanu prawnego pozostawionego po sobie majątku. Mimo licznych wymogów nałożonych przez ustawę, sporządzenie ważnego testamentu nie stanowi czynności skomplikowanej. Sporządzenie testamentu to także wyraz swoistej odpowiedzialności spadkodawcy, który znając najlepiej stosunki panujące w jego rodzinie, dokonuje dyspozycji swoim majątkiem zgodnie z własna wolą, co z pewnością niejednokrotnie pozwala uniknąć trudnych sytuacji przy podziale majątku spadkowego.

Niniejszy artykuł został również opublikowanych na łamach "Rokickich Wiadomości", nr 1 (150), styczeń 2012r.